İdyma'dan Gökova Akyaka'ya

 BELDENİN BULUNDUĞU YÖRENİN TARİHİ 

Akyaka, Gökova (Kerme) körfezinin kuzey doğusunda, Muğla’ya 28 Km, Marmaris’e 32 Km uzaklıkta, Ula ilçesine bağlı bir belde merkezidir. Kuzeyinde 1000 m ye kadar yükselen ormanlarla kaplı dağlar, doğusunda tatlı suların kaynadığı Kadın ve Akçapınar azmakları arasında eşsiz ovası yer almaktadır.

 Önceleri Muğla ilinin deniz kapısı olan iskele çevresinde basit evlerden oluşan Kozlukuyu (Gökova) köyüne bir bağlı bir mahalle iken, 1971 yılında muhtarlık ve 1992 yılında da Belediye teşkilatı kurularak BELDE merkezi olmuştur. 1970li yıllardan başlayarak hızla gelişen bir turizm merkezi haline dönüşmüştür. 1988 yılında Türkiye’de ilan edilen ilk “Çevre Koruma Bölgesi” içine dahil edilmiştir.

 Akyaka ormanlarla kaplı dağları, akvaryum niteliğinde azmakları, denizi, Orman Kampı, bol suyu, tarihi, mimari özellikleri olan ahşap evleri ile aranan bir turizm cennetidir. Özetle Akyaka yaşanacak yerdir.

 YÖRENİN TARİHİ

Yöremizde 2600 yıldan bu yana yaşam olduğunu biliyoruz. Önceleri hakkında şimdilik bilgi sahibi değiliz.

 KARlA KENTİ İDİMA

 Akyaka beldesinin bulunduğu yörede İDİMA isimli bir kent kurulmuştur. Bu kentin yerleşim alanları arasında Akyaka, 3 Km doğusundaki Kozlukuyu köyü, aynı köyün Yazılıtaş mahallesi, arada bulunan Inişdibi mahallesi, Orman Kampı içinde Eski Iskele mevkii bulunmaktadır. Kentin Nekropol alanı (Kaya Mezarlar) ve Akropolisi, Kozlukuyu sırtlarındadır. Akropolis (kale) 1937 yılında Fransız araştırmacı Louis Robert tarafından ortaya çıkarılmıştır.

 İdima bir Karia kenti olarak kurulmuştur. İsmi de Karia dilinden gelmektedir. İlk çağlarda Muğla ilinin içinde bulunduğu alan KARlA olarak bilinir. Karia’nın en önemli kenti Milas’tır. İdima Karia’nın güney ucunda yer almaktadır. Karsalılar yörenin bilinen en eski halkıdır. Gelenek ve kültürleri bilindiği halde, Karia dilinde yazıtlar bulunmadığından, Karia dili çözülememiştir.

 Yöremiz M.Ö.546 yılında Harpagos komutasındaki Pers (Iran) orduları tarafından işgal edilir. Pers yönetimi yörenin dini ve geleneksel yaşamında değişiklik getirmez.

 M.Ö. 484-405 yılları arasında Pers yönetimi uzaklaştırılır ve Atina’nın öncülüğünde “DELOS Deniz Birliği” tarafından yönetilir. İdima bu kentler arasındadır. M.Ö. 453-452 yıllarına ait birliğe katılım payları listelerinde İdima ismi geçmektedir. Bu kent hakkında en eski belgedir. Ayrıca PAKTYES isimli bir yöneticinin de ismi görülmektedir. Kentin Paktyes hanedanı tarafından bir süre yönetildiği kabul edilmektedir.

 Kentte para basılmıştır. Bir yüzünde IAIMION (İDİMİON) yazılı paranın diğer yüzünde, genç bir erkek başı (Pan) vardır. Çobanlanın tanrısı Pan’ın kültüne çevrede çok önem verildiği bilinmektedir.

 Delos Deniz Birliği MÖ. 405 yılında son bulur. İdyma bu birlikten M.Ö. 440 yıllarında ayrılmıştır.

Sparta kentinin önderliği başlar. MÖ. 405 yılında Cedrea kenti (Sedir Adası), Sparta’lı Amiral

Lysandros tarafından yerle bir edilir.

 Kozlukuyu sırtlarında ve İnişdibi mahallesinin hemen doğusunda bu dönemden kalma ve M.Ö. 4. Yüzyıla tarihlenen kaya mezarlar bulunmaktadır. Bunlardan biri iki kolonlu olup, mimari planı ve taş oyma işçiliği ile dikkat çekicidir. Paktyes hanedanına ait olmalıdır.

 Kozlukuyu’da kaya mezarlar üzerinde yaklaşık 300 m kotunda kentin Akropolis’i (kale) yer almaktadır. Yaklaşık 200 m uzunluğundaki bu kalede Hellenistik dönem taş duvarlar, odalar ve sarnıç kalıntıları görülmektedir. Akropolis’in hemen kuzeybatısının üstünden Marmaris-Muğla yolu geçmektedir.

İnişdibi ve yakınlarındaki Ortaçağ kalesinin bulunduğu alanda çok eski bir yerleşim yenidir. Burada ortaya çıkarılan mezarlar bunu kanıtlamaktadır. Çok eskiden var olduğu anlaşılan kalenin varlığı Ortaçağ’a kadar devam etmiş ve tespit edilemeyen bir tarihte terk edilmiştir. Bizans kalesi, Ceneviz kalesi olarak da bilinen kalenin kalıntıları restorasyona müsaittir. Kaleden güneydeki “Kadın Azmağı’na” inen bir kapalı bir galeri de mevcuttur.

İdyma kentinin yakın komşuları da şöyledir. Doğusunda Callipolis kenti (Kızılyaka yakınları) olup ismi halen Gökova körfezinde Gelibolu köyünde yaşamaktadır. Gökova körfezinde önemli bir deniz üssü CEDREA (Sedir Adası), batısında körfeze ismini veren CERAMOS (Gereme-Ören), kuzeyinde ise Thera (Yerkesik), Killandos (Yenice Köyü) ve o zaman çok küçük yerleşim yeri Mobolla (Muğla) yer almaktadır.

 HALİKARNASSOS (BODRUM) YÖNETİMİNDE İDİMA

 M.Ö 387-334 yılları arasında bölge tekrar Persler’in yönetimine girer. Perslerle çok iyi diyalog kuran ve bağımsız bir kral gibi hareket eden MAUSOLOS (M.Ö.377-353) Karia’nın başkentini Milas’tan Bodrum’a taşır. Idyma bu krallığın doğu ucunda yer alır.

 Bu dönem Büyük İskender’in MÖ. 334 yılında ordusu ile yöremizden geçmesi ile son bulur. Bu yıllarda Thera ve Callipolis’te bir kalenin olduğu bilinmektedir.

 HELLENİSTİK DÖNEMDE İDİMA

 Büyük İskender’in gelişi ile Anadolu ve Ortadoğu’da Hellenistik dönem başlamış ve Grek kültürü ve dili hızla yayılmıştır. Yöremiz M.Ö. 334 yılından M.Ö. 189 yılında yapılan Apama barış anlaşmasına kadar kısa sürelerle çeşitli Hellenistik krallıklara katılmış, karışık bir dönem geçirmiştir.

 R0D0S’A BAĞLI İDİMA

 İdyma M.Ö. 3. Yüzyılda tam belirlenemeyen bir tarihte Rodos yönetimine girmiştir. Rhodeian Peraea (Rodos Karşıyakası) olarak isim almıştır. Bir ara yörenin Rodos’tan uzaklaşmış ve İdyma, Pisi (Pisiköy) ve Killandos’un (Yenice Köyü) M.Ö. 200 yıllarında Rodoslu Nicagoras tarafından tekrar Rodos’a bağlanmıştır. Bu bilgiler Karpatos adasında bulunan bir yazıttan gelmektedir. M.Ö. 189 yılında yapılan Apama barış anlaşması ile kesin Rodos yönetimine bırakılmış ve bu durum M.S. 1.Yüzyıl sonlarına kadar devam etmiştir.

Bu dönemde çok canlı bir yaşam olduğu, “İDİMALILAR BİRLİĞİ” isimli bir yönetim biriminin kurulduğu bu döneme ait olduğu belirlenen 10 civarındaki yazıtlardan anlaşılmaktadır.

 Bu yazıtlardan ilginç bilgiler gelmektedir. Eski İskele’den getirildiği ve geç Hellenistik döneme ait olduğu belirlenen ve İnişdibi mahallesinde bir bahçe duvarında bulunan bir yazıtta kentin ismi görülmektedir. Bu yazıt kentin önemli bir yöneticisi için yanında çalışan kişiler tarafından yazdırılmıştır. Çeşitli kentlerden gelen insanlar yanında İdymalı katip (grammatikos) Demetrius, İdymalı Antipatros oğlu Apollonius isimleri görülmektedir.

 Gene Eski lskele’den getirilen, M.Ö. 2. Yüzyıla tarihlenen ve bir süre Akyaka’da bir ev duvarında bulunmuş olan bir yazıtta tanrıça LETO ve AFRODIT rahiplerinden söz edilmektedir. Eski İskelede Orman Bölge Şefliği civarında bir tapınağın bulunduğu kabul edilebilir. Çevreye yayılmış yivli kolon ve işlemeli taşlar bu görüşe destek vermektedir.

 Ayrıca Eski İskelede Orman Lokali önünde deniz içinde görülen temel kalıntıları iskelenin eskiliğine tanıklık yapmaktadır.

 Rodos yönetimi sırasında bölgede görev yapmış üst yöneticilerin isimleri de rastlanılmaktadır. Eski İskele’de bulunan bir yazıtta Thangilio Kirnis, Kozlukuyu’da bulunan bir yazıtta Pratophon, Yeni İskele camiinde kullanılan bir taş da Athenagoras, gene Kozlukuyu’da bulunmuş bir yazıtta Rodoslu Rodokles isimleri görülmektedir.

 ROMA KENTİ İDİMA

 Birinci yüzyıl sonlarında İdyma Roma kenti olur. M.Ö. 48 yıllarında ünlü devlet adamı Julius SEZAR bölgeden geçerek Rodos adasına gitmiştir.. Mısır Kraliçesi Cleopatra M.Ö. 41 yılında sahillerden geçerek Efes kentini ziyaret etmiştir. Kent Roma döneminde önemini ve görkemini korumuştur. Roma dönemi ile ilgili tek ve bugün için kayıp olan bir yazıt İmparator Vespasian (69-79) onuru için yazılmıştır. İnişdibi’ndeki kalede 1922 yılında yapılan kazıda Roma dönemi mozaikleri görülmüştür.