  |
|
||||
|
Halet Çambel * 27. Ağustos 1916 Berlin'de doğdu
Halet, Hasan Cemil Çambel ve Remziye Çambel çiftinin üçüncü çocuğu olarak doğar. Annesi, Remziye Hanım, eski Sadrazam ve şimdiki Berlin'deki Büyük Elçinin, Ibrahim Hakkı Paşa kızıdır. Babası, Hasan Cemil Bey, Almanya'daki Türk Ordu Ataşe ve Atatürk'ün yakın arkadaşıdır. Sèvres Antlaşması koşullarında ve Osmanlı Devletin işgaliyetinden dolayı ailesi, Birinci Dünya Savaşının ardından bir kaç yıl İsviçre, Avusturya ve Tirol'da kaldılar. Türk Cumhuriyeti ilan edildikten sonra ancak Türkiye'ye dönebildirler.
Küçük kız ve kardeşleri Perihan, Leyla ve Bülent, o zamanlara göre farklı ve liberal bir çevrede büyürler. Atatürk'ün çabalarıyla Osmanlı feodal idare sona erer, ülke laik ve demokratik bir cumhuriyet olmaya başlar; babalarının Atatürk'e yakın olması aileyi de etkiler. Halet, kosmopolitan, çok dilli ve hoş görülü bir kadın olarak yetiştirilir. Halet Çambel hatırlıyor: "Berlin'de doğdum ve yaşadım. Babam Berlin'deki Elçiliğin Türk Ordu Ataşesi idi. Babam ülkenin işgaliyetinden dolayı Türkiye'ye dönemezdi. Öyleyse aile Türk Cumhuriyeti ilan edilene kadar beklemeliydi. Bundan dolayı 1923/24 yılında ancak döndük. Sekiz yaşındaydım. Ve bu eve bile ziyarete gelen kara çarşaflı kadınlar bizi çok korkuttu. Kız kardeşim ve ben anneme gittik ve 'Burada kalmak istemiyoruz, Meran'a dönmek istiyoruz' dedik." Kültür yabancı, din fazla farklı gelir. Devlet ve dinin işlerinin kesin ayırması Mustafa Kemal Atatürk'ün cumhuriyet kurma çabalarının 1923 yılında önemli bir sonucudur. Ülkesinin yüzünü batıya çevirmesi Atatürk'ün ilk vazifesiydi. İslam kanunu, şeriat' in yerine Avrupa'ya yönelik bir hukuk sistemi kurar; Fars alfabesinin yerine Latin harfleri getirir ve Halet'i çocukluk anılarında korkutan 'kara teyzeler' yeni kıyafet yasasıyla yavaşça ortadan kaybolur. Halet Çambel, Mustafa Kemal Atatürk'ün devriminin görgü tanıklarındandır:
Ailesi Arnavutköy sahilinde olan geniş ve kırmızı ahşaptan yapılan bir köşke taşınır ve kendisi orta ve yüksek okulu Arnavutköy Lisesi'nde bitirir. O zaman köşk hemen deniz kenarındaydı, bugünse ev ve deniz arasında gürültülü büyük bir otoyol bulunmaktadır. Halet Çambel hala burada yaşıyor. Geniş bir merdiven üst kata çıkar. Basamakları kitap ve dergilerle kaplanmış, odalar ve holler maun ahşaplı mobilyalarla doludur; rengi solmuş Japon paravanlar ve uzak yolculuklarından dönen poliglot bir ailenin diğer hatıraları... Çambel, buraya taşındıktan sonra yakınında olan İngilizce eğitim veren Robert-College'de, 1930 yılında eskrim antrenmanına başlar. İlk Türk bayan sporcu olarak 1936 yılı Berlin Olimpiyatı'na eskrimci olarak katılır. Hayatında olağandışı bir sayfa açılır. Çambel gülümsemelidir: "Fransa'dayken başladı. Ben aslında İstanbul'a dönmeliydim fakat Berlin oyunlarına katılmak üzere Budapeşte'ye çağrıldım. Koçumuz bir Alman kızdı, kendisi yüzücü. O bize: 'Sizi Hitler'le tanıştırayım' dedi. Biz ise ona ret ettik." 1936 olimpiyat macerası Türk eskrimciler için madalyasız sona ererken, ülkelerinin ne kadar değiştiğini katılımlarıyla dünyaya göstermeleri için fırsatı olur. Ondan sonra Halet Çambel akademik kariyerine odaklanır. Paris'teki Sorbonne'da arkeolojinin yanı sıra Türkiye'de o zamanlarda Alman bilim adamlarının hakim olduğu konular olan arkeoloji ve Ön Asyalı diller (Hititçe, Asurcu, İbranice) okur. Alman kültürüne yakın olması tahsil yıllarında ve bundan sonraki profesyonel hayatında bir artıdır: "Babam genç bir subayken öğrenim için Almanya'ya gönderildi. Berlin'de eğitim veren subay onlara şöyle derdi: 'Beyler, ilk önce kalemlerinizi tıraş etmeyi öğrenmelisiniz. Çünkü kör bir kalemle haritaya bir nokta çizerseniz eğer, ateşiniz isabet tutmaz.' Bir hafta boyunca kalem tıraş ederlerdi. Fakat bunlar öğrenilmesi gereken şeyler, çalışmalarda titiz olunmalıdır."
1940 yılında İstanbul Üniversite Edebiyat Fakültesinde asistanlığı başlar, doktorasını da burada yapar. Ardından Saarbrücken Üniversitesi'ne konuk öğretim üyesi olarak işe başlar. "Ben hep kendime daha fazla zaman dilerdim. Üniversiteden sonra hemen işe girdim. Ve hep bu bürokrasi, başka bir şey için zamanımın kalmaması..."
O yıllarda Danimarkalı-Alman Ethnolojist Ulla Johansen'in arazi çalışmaları için önemli olan Aydınlı Yörükleriyle irtibatı Çambel ve Prof. Bossert'in başka bir talebesi, Bahadır Alım'ın olağandışı yardımıyla geliştirildi. Halet Çambel'in bir çok öğrenci nesillerine öncülük çabaları ve örnek fonksiyonu Johansen'in kaleminden belli olur:
Eşinin cesaret gerektiren Karatepe çalışmaları mimarlık ödül almaya kadar giderken, bu kazı Halet'in öz işi olur ve bütün hayatı adanmış bir uğraşı olur. Bugünlerde daha hassas eserlerin korunması amacıyla eski açık hava müzesinin yanında bir müze de yer alır. Müze tasarımı ve sergi kurma şekli tabii ki kendi ellerinden çıktı. Yarım yüz yılın çalışmalarına tanıklık eden müthiş bir kitap yayımlandı. Genç bir iş arkadaşıyla birlikte çıkartılan bu ciltte Karatepe-Aslantaş'ta onca yılda yapılan araştırma çalışmalarını gösterir, koşut olarak giriş kapılarının bulunması ve korunması ve onunla birlikte tüm heykel, resim ve rölyeflerin kapsamlı bir katalog çalışmasında ikonografik araştırma sonuçları sunulmaktadır.
'Bibliotheca
Orientalis' cildi bu şekilde anlatır: "...Bize, yayımlamak üzere, Halet Çambel ve Aslı Özizyar tarafından hazırlanan görsel materyali anlatan kapsamlı bir cilt sunuldu. Resimlerin detaylı ve zengin illüstrasyonların etüdünün yanı sıra, restorasyon ve korunma tarihi vermekte, bunların tarihi aynı zamanda Karatepe-Aslantaş'taki açık hava müzesinin tarihidir. Bu kitap, geç Hitit araştırmasında yeni çıkan eserlerin en önemlisi olduğu şüphesizdir. Örnek bir bilim sürecine girişidir ve inanılmaz iyi bir kalitede sunulan görsel materyal yoğun tartışmalara nedeni olacaktır." Bu ileri yaşta hala yılın altı ayı Karatepe'de geçirmesinin nedeni sorulduğunda Halet'in cevabı tipik net ve kesindir: "Bu işe elli yıl önce başladım ve bitirmeden onu bırakmam."
Şu
anda 'iş bitirilmesi' Halet'in ve daha genç olan, yıllardır birlikte çalışan
iş arkadaşı
çalışmaların arşivlemesi gibi büyük bir göreve başladılar. Şimdi de bile, bu yazı tarafımdan yazılırken, Halet, Aslantaş'taki iş yerinde onun karakteristik 'Prusyalı' disiplin ve itinasıyla dokümanları sıralar ve değerlendirmektedir.
Profesör Çambel'e göre 'işteki bu itina' ileri zamanlarda Boğaz'daki kırmızı köşkte de devamını bulsun. Çift evini Boğaziçi Üniversitesine bağışladı. O zamanda Arkeoloji ve Geleneksel Mimari Enstitüsü burada barındırılacak ve Halet Çambel'in adını taşıyacaktır. Halet Çambel 12.01.2014 vefat etti.Nail
Çakırhan'ın yanında Akyaka mezarlığnda defnedildi. Redaksiyon: Halet Çambel Yazı için bazı notlar: Karatepe-Aslantaş "Azativatas" Kadirli İlçesi, Kızyusuflu köyü sınırları içerisinde, 638 rakımlı, Karatepe’nin kuzeyindedir. Kadirli’nin güneydoğusunda olup ilçeye, 22 km, Osmaniye’ye 30 km, Adana’ya ise 130 km uzaklıktadır. Karatepe Geç Hitit Çağında (M.Ö. 8 yy.) Adana Ovası Hükümdarı Asativatas tarafından, krallığını kuzeydeki vahşi kavimlere karşı korumak üzere, bir hudut kalesi olarak yaptırılmıştır. Kurucusundan dolayı Asativatas adını alan bu yer M.Ö. 725-720 tarihlerinde Asur kralı 5 Salamonsor veya M.Ö. 680 yılında Asarhaddon tarafından ele geçirilmiş, yıkılıp yakılmıştır. Yıkılan kale sur duvarlarının kalınlığı 2 ila 4 m genişliğinde, kalenin iç ve dış duvarları ise 4 ila 6 m yüksekliğindedir. Kuru, harçsız yapılan çift duvar arasındaki boşluk taş, moloz ve toprakla doldurulmuştur. Kalenin doğu-batı çapı 196 m, kuzey-güney çapı ise 376 metredir. Kale 18-20 m aralıklarla tespit edilebilen 28, tespit edilemeyen 6 olmak üzere 34 adet dikdörtgen burçlarla tahkim edilmiştir. Güneybatısındaki giriş kapısında kırık parçalarla ekli iki aslan heykeli vardır. Sağ ve sol yan odacıklarda esmer ve
açık sarı, sert taneli bazalt taş bloklar üzerinde duvar kaplaması niteliğinde, o günün inanç ve yaşayışını sergileyen çeşitli figür rölyefleri (taş kabartmalar) ve aynı metin olmak üzere, karşılıklı Finike (çivi) ve Hitit hiyeroglif yazıları mevcuttur. Kapı içinde ise yaklaşık üç metre boyunda fırtına Tanrısının heykeli bulunmaktadır. Kuzeydoğu kapısında insan başlı, aslan gövdeli, karşılıklı iki sfenks vardır. Sağ ve sol odacıklarda Güneş Tanrısı rölyefi ve diğer çeşitli rölyefler ile karşılıklı aynı metin olmak üzere, Finike (çivi) ve Hitit hiyeroglif yazıları mevcuttur. 1946 yılının ilkbaharında Alman arkeolog Bossert başkanlığında kazı çalışmalarına başlanır. Halen bu çalışmalar Halet ÇAMBEL tarafından yürütülmektedir. Yıkılan kale duvarlarının bir örneği doğu-batı istikametinde yeniden inşa edilmiştir. Buradaki Finike (çivi) yazıları sayesinde, önceleri tam çözülememiş olan Hitit hiyerogliflerinin okunmasına imkan sağlayan bir anahtar ele geçmiştir. Dünya üzerindeki Hitit yazıları ilk defa burada okunmuştur. Bu yazılarının çözülmesiyle Anadolu’da M.Ö. 2000 yılına kadar giden hiyeroglif yazıların tamamı okunmuştur. Karatepe-Aslantaş’daki eserler, mimari bir bütünün parçaları oldukları için yerlerinden sökülüp kapalı bir müzeye taşınmamıştır. “Açık Hava Müzesi” kurularak eserlerin burada sergilenmesi yoluna gidilmiştir. Karatepe-Aslantaş Açık Hava Müzesi’nin bulunduğu yer, Anadolu’daki diğer ören yerlerinden çok farklıdır. Burası, Aslantaş Barajının yapılmasıyla üç tarafı baraj gölüyle çevrili olup baraj gölü ve Andırın Ovası’na hakim bir tepede bulunmaktadır. Müze, bir yarımada şeklindeki burun üzerinde ve etrafı ormanlarla kaplıdır. Karatepe, Çukurova’yı Andırın-Göksun üzerinden İç Anadolu’ya bağlayan ve “Akyol” (Ağyol-Kocayol) diye anılan tarihi kervan yolunun üzerindedir. Bu yol; Hititlerden önce, Hitit döneminde ve haçlı Seferleri sırasında kullanılmıştır. Yakın zamanlara kadar Yörüklerin göç yolu da olmuştur. Yerli halk, aslan heykellerinden dolayı buraya “Aslantaş” demektedir. Fakat ülkemizin diğer yerlerinde de pek çok Aslantaş vardır. Diğerlerinden ayırt edilmesi için, örene en yakın topografik noktanın Karatepe olmasından dolayı buraya, Karatepe-Aslantaş denmesi daha uygun görülmüştür. Ceyhan ırmağının doğu sahilindeki Domuztepe de Geç Hitit Çağına ait bir yerleşim alanıdır. Müzenin iki km kuzeyindeki Kum Kalesi Haçlılar tarafından yaptırılmıştır. Kale bugün baraj gölünün suları altında kalmıştır. İlgili web linkler: http://tr.0wikipedia.org/wiki/Kadirli,_Osmaniye http://tr.0wikipedia.org/wiki/Karatepe,_Kadirli Prince Claus Ödülü Prince Claus Ödülü 1997 yılından itibaren "Prince-Claus-Foundation for Culture and Development" tarafından çağdaş kültüründe önemli yer alan şahıs veya organizasyonlara verilen yıllık olarak verilmektedir. Hollanda Kraliçe Beatrix'in rahmetli eşinin adını taşıyan Öz Ödülün manevi değeri 100.000 Euro, daha on kişiye kadar 25.000'er Euro verilir. 2004 Öz Ödül: Mahmoud Darwish Diğer: Javad El-Assadi, Tin Moe, Ivaldo Bertazzo, Bhutan Archery Federation, Halet Çambel, Omara Khaan Massoudi, Memoria Abierta, Far'rokh Ghasim, Aminata Traoré
Helmuth Theodor Bossert (1889-1961) 1930 yılından itibaren Arkeolog ve sanat tarihi uzmanı Helmuth Theodor Bossert kendini Hitit dilinin çözülmesine adamıştır. 1932 yılında ilk kez bu konuyu bir kitaba döker. İstanbul Üniversitesinin tarih öncesi Anadolu dilleri ve kültürü için profesörlüğü 1934 yılında kabul eder. 1946/47, Anadolu'ya yaptığı muhtelif yolculukların birinde, Halet Çambel ile birlikte Adana üstündeki Karatepe'de geç Hitit döneminden kalıntılar bulur. Kazıdan çıkan iki dili yazıtlarla Hitit dilinin çözülmesini başarmıştır. |
|||||
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)